Organizacije za zaštitu prirode iskoristiće ovu priliku za akcije podizanja svesti o značaju rečnih ekosistema i opasnostima koje im prete. Reke zauzimaju važno mesto u istoriji civilizacije, kao lokusi nastanjivanja te razvoja i diverzifikacije privrednih aktivnosti, pravci transporta, trgovinske i kulturne razmene.
Značaj rečnih tokova za ljudsko društvo zanemaren je u savremeno doba, u kom je prividno postignuta autonomija od prirode. Instrumentalni odnos prema prirodi, paradigma ekonomskog rasta i ekstraktivistička privreda danas zato guraju rečne ekosisteme na ivicu opstanka – a neretko i preko nje.
Klimatske promene dovode do sve dramatičnijih promena režima rečnih sistema, odnosno suša i bujica koje ugrožavaju stabilnost i kontinuitet opstanka rečnih ekosistema. Reke širom sveta su, uz to, sve zagađenije, a njihove obale – koje sa rekama čine celinu – izložene gradnji i širenju infrastrukture, eksploataciji šljunka za potrebe građevinske industrije, eroziji usled desetkovanja plavnih područja.
I reke u Srbiji pogađa pomenuti skup problema, na šta već godinama ukazuje stručna javnost i organizacije za zaštitu prirode.
Veći deo naselja, uključujući i najveća, nema sisteme za preradu otpadnih voda, koje se umesto toga ispuštaju direktno u reke. Nema adekvatne kontrole korišćenja veštačkog đubriva, koje dospeva u vodotokove, ali i podzemne vode i akumulacije namenjene vodosnabdevanju. Inspekcije su nemoćne u pokušaju da zaustave iskopavanje šljunka u slivu Velike Morave, kao i gradnju na turistički atraktivnim lokacijama. Plavne zone velikih reka, prirodna zaštita od sve češćih poplava, gotovo su iščezle pod pritiskom urbanizacije.
U najupadljivije probleme spada izgradnja malih derivacionih hidroelektrana, koje prete da unište poslednje divlje reke Evrope, balkanske planinske vodotokove. Na pritisak kapitala lokalno stanovništvo i aktivisti već godinama odgovaraju organizovano, ujedinjujući se u lokalne pokrete, te domaće i regionalne mreže za spas reka. Pored postizanja pobeda u očuvanju reka od izgradnje MHE, razvoj organizacija je doprineo vidljivosti i razumevanju drugih problema vezanih za reke i konsolidaciji ekološkog pokreta u Srbiji.
U Srbiji se dvadesetpeti Međunarodni dan akcija za reke obeležava u Kraljevu, na glavnom gradskom trgu, u organizaciji udruženja Sačuvajmo planinske reke Kraljeva i Prava na vodu.
I.K.
