Već peti mesec se širom Srbije održavaju studentski protesti, kojima se priključuje sve veći broj građana, intelektualaca, sindikati i mnogi drugi. I ako su protesti kao po običaju krenuli iz većih gradova poput Beograda, Niša i Novog Sada, oni se sve češće organizuju i u manjim mestima. Protestima su se tako pridružila mesta poput Mladenovca, Trstenika, Bele Palanke, Kruševaca, Mionice, Grdelice, Brestovca, Gadžinog Hana, Vinče, Sečnja, Stepojevca, Selenče, Bele Crkve i mnogi drugi.
Organizacija protesta u ovim manjim mestima daje novu dimenziju studentskim protestima, te zbog toga u neku ruku postaju jedinstveni. U nekim od pobrojanih manjih mesta, meštani nepamte organizovanje bilo kakvih protesta, a pogotovu ne onih koji su bili upereni protiv vlasti.
Međutim, zašto ovo nije češća praksa iako su u Srbiji često organizovani protesti u poslednjih 13 godina? Zašto se učešće na protestima u manjim mestima smatra činom velike hrabrosti?
Problemi manjih gradova i opština
Sa izuzetkom Beograda, Novog Sada i Novog Pazara, broj stanovnika u svim ostalim gradovima opada. U gradovima srednje veličine i manjim gradovima ovaj trend je još značajniji pa oni većom brzinom ostaju bez stanovništva. Projekcije stanovništva u Srbiji govore da će do 2052. država izgubiti 1,5 milona stanovnika, što dokazuje da će se trend depopulacije i sterenja stanovništva nastaviti. Prema tome možemo zaključiti da se gotovo svi manji gradovi i opštine suočavaju sa opadanjem broja stanovnika.
Smanjenje broja stanovnika možda neće doneti značajne promene Nišu, Novom Sadu ili Beogradu (barem ne još uvek), ali će manjim mestima poput Babušnice, Vladičinog Hana ili Arilja doneti veoma značajne promene u svakdnevnom životu.
Po pravilu manja mesta prvo ostaju bez komercijalnih autobuskih linija jer se prevoznicima neisplati da organizuju prevoz manjeg broja ljudi (ili barem autobuski prevoznici ovo navode kao glavni razlog ukidanja autobuskih linija). Kao svež primer možemo navesti to da je Gadžin Han od septembra 2024. godine ostao bez svih 6 autobuskih linija prevoza, čime su stanovnici ove opštine, poput mnogih drugih, ostali u poptpunoj izolaciji i nemogućnosti da putuju do većih gradova u okolini, gde neki od njih rade ili studiraju.
Druga ozbiljna posledica smanjenja broja stanovnika je i nestanak institucija koje su od vitalnog značaja za život lokalnog stanovništva. Najčešće se manji gradovi i manje opštine suočavaju sa manjkom lekara u domovima zdravlja ili se čak njihove ambulante i domovi zdravlja zatvaraju. U nekim od manjih mesta više ne postoje ispostave Pošte, Elektro distribucije, apoteke, a u nekim mestima ne postoje pijace, niti prodavnice. Odavno su u ovim mestima nestali bioskopi, domovi kulture, ali i ako postoje u njima najčešće sede partijski postavljeni kadrovi, te oni ne služe zadovoljenju kulturnih potreba stanoništva i mladih, već najčešće predstavljaju institucije za zapošljavanje rodbine predsednika opštine.
Sa privatizacijom i gašenjem industrije u velikim gradovima Srbije, nestajali su i manji industrijski pogoni u manjim gradovima i selima. Radnih mesta gotovo i da nema. Ukoliko ne radite u nekoj od preostalih državnih institucija ili komunalnih preduzeća, na raspolaganju vam ostaje putovanje u veće gradove na rad, terenski poslovi, branje i prodaja drva za ogrev i poljoprivreda.
Ako na sve ovo dodate i bahatu vlast koja ignoriše potrebe sopstvenog stanovništva, dolazimo do zaključka da su stanovnici manjih gradova i opština majstori preživljavanja. U gotovo svim manjim opštinama vlast (najčešće SNS i SPS) je u predhodnom periodu strogo kontrolisala političku aktivnost stanovništva. Ukoliko niste član stranaka na vlasti nećete moći da pronađete posao, a ukoliko se primeti da ste na bilo koji način delovali suprotno od onoga što su naložili čelnici vlasti, ostaćete bez posla. Vlast kontroliuše apsolutno sve poslove, od čišćenja ulica, rada na benziskoj pumpi, do poslova u školama. Ukoliko niste članovi stranaka na vlasti vaše dete možda neće dobiti mesto u vrtiću ili stipendiju u školi. Ako se zamerite vlastima možda nećete dobiti ni subvencije za poljoprivrednike iako ispunjavate sve preduslove.
Po nepisanom pravilu vlast čine neki od najbahatijih pojedinaca iz okoline, koji nemaju nikakvu političku kulturu, odgovornost, niti su adekvatno obrazovani za radna mesta na kojima se nalaze. Važnije im je da organizuju bogojavljansko plivanje za krst, nego da poprave dotrajalu cev seoskog vodovoda, ali im to niko ne sme zameriti.
Ako se u obzir uzmu sve ove činjenice možemo zaključiti da život i rad ljudi u manjim gradovima i opštinama veoma težak, te da oni itekako imaju razloge da se pobune. Činjenica da se u ovim krajevima retko dešavaju protesti samo dodatno govori u prilog političkoj represiji u kojoj stanovnici manjih gradova i opština žive. Strah od gubitka posla ili čak briga za sopstvenu bezbednost stajali su na put građanima da se pobune i zatraže bolje uslove života.
Ko su nosioci protesta u manjnim mestima?
Dugo smo čekali na momenat kada će neki (politički) subjekat pokrenuti nezadovoljno stanovništvo i ukloniti prepreke sazidane od straha, pretnji i ucena. Studentske blokade i protesti uspele su da ohrabre stanovništvo manjih gradova i opština i da ih mobilišu u borbi za pristojan život i solidarnost.
Treba istaći da pritisci, pretnje i zastrašivanja ljudi nisu nestali, ali su ljudi ohrabreni masovnošću studentskih protesta i činjenicom da u njima učestvuju njihova deca i unuci rešili da se pobune, odnosno da se pridruže talasu iskazivanja nezadovoljstva.
Međutim, organizovanje protesta u manjim gradovima i opštinama nisu uvek preuzimali studenti, odnosno nisu u organizaciji učestvovali samo oni. Protesti u ovim mestima predstavljaju sinergiju između studenata koji se najčešće vrate u svoj mali grad ili selo kako bi organizovali protest, ali i političkih i građanskih aktivista. Na čelu protesta su uglavnom studenti ili studentkinje, ali se u organizaciji skupa, organizaciji ozvučenja, pozivanju ljudi i obezbeđivanju skupa uključuju politički i građanski aktivisti sa lokala.
Na neki način manji gradovi i opštine ukazuju na to da je saradnja između studentskog pokreta i građanskih i političkih aktivista moguća, jer na ovim lokalima obe strane (studenti i aktivisti) nemaju puno izbora zbog manjka ljudi. Politički (opozicioni) i građanski aktivisti će prvi stati uz studente jer su oni po pravilu već nezadovoljni vlastima. Oni su i najhrabriji jer imaju nekakavu strukturu zaštite iza sebe, koju čine njihove organizacije i stranke. I na kraju, oni imaju najviše iskustva sa učešćem ali i u organizovanju protestnih skupova.
Život u malim sredinama se najčešće i odvija na ovaj način. Uprkos nekim lošim odnosima, neslaganju pa čak i netrpeljivosti, ljudi su primorani da računaju jedni na druge kako bi opstali. Teško će te preživeti u malom mestu bez pomoći komšija.
Protesti u manjim gradovima i opštinama imaju veliku važnost bez obzira što u njima učestvuje značajno manji broj građana i građanki u poređenju sa protestima u velikim gradovima. I ako vlast često organizuje skupove u ovim manjim sredinama, ona ih je zapravo u potpunosti zapostavila, a život u njima učinila gotovo neizdržljivim. Sa druge strane, studenati su uvideli važnost malih gradova i sela, čime nam poručuju da u ovoj borbi niko neće ostati sam i na cedilu. Važni su jer nam ukazuju na to da je meštanima stalo do njihovih gradića i sela, da žele bolji život, da su solidarni sa ostalima u toj borbi i da ova mesta nisu politički pasivna, kako im se često pripisuje.
Možda baš u ovome leži i najvažnija pouka protesta u malim gradovima i opštinama. Kako bi preživeli ljudi moraju međusobno da se pomažu u momentima kada su prepušteni sami sebi. Možda je došlo vreme za uspostavljanje dijaloga između različitih strana. Studenata, aktivista, političara. Nije preterano ako kažemo da će nekim ljudima zavisiti život od toga.
