Relativizacija katastrofalnih učinaka ratova tokom devedesetih i njihovih žrtava su postali sastavni deo retorike jugoslovenskih političkih elita. Za njih je najzgodnije kada uz to mogu da se nadovežu i na tematiku Drugog svetskog rata i stradanja „njihove“ nacije. Takva politika prikriva činjenicu da su od rata korist imale jedino te iste elite, dok su stradali radnici i radnice i uništena društvena imovina.
Kada je u maju 2015. godine na spomenik narodnom heroju Mladenu Stojanoviću u Prijedoru postavljena bela traka, predstavnici SUBNOR-a Prijedor i SUBNOR-a RS osudili su ovu akciju navodeći u obrazloženju kako je 31. maj 1992. godine bio „posljedica neuspjelog napada na Prijedor“, i da je postavljanje bele trake na ruku Mladena Stojanovića, koja simboliše odlučnost borbe za sve ljude, zloupotreba ove proslavljene ličnosti iz Narodnooslobodilačke borbe. Tom prilikom oglasio se i gradonačelnik Prijedora, izjavivši kako politikanti neće narušiti dobre međunacionalne odnose u Prijedoru. Budući da SUBNOR poslednjih decenija s tekovinama NOB-a ima zajedničko samo ime, i da je nacionalistička ideologija i u ovom udruženju nažalost prevladala, ne čude ovakve reakcije na povezivanje Mladena Stojanovića sa žrtvama rata devedesetih.
Naime, 31. maja 1992. godine nesrpskom stanovništvu u Prijedoru naređeno je putem lokalnog radija da obeleži svoje kuće belim čaršavima i da prilikom svakog boravka u javnom prostoru oko ruke nose bele trake. Ubrzo otpočinje proces etničkog čišćenja u kojem srpske snage ubijaju, proteruju i smeštaju u logore (Omarska, Keraterm, Trnopolje) nesrpsko stanovništvo ovog kraja. Rezultat je takav da je 94 posto nesrpskog stanovništva uklonjeno s teritorije opštine Prijedor.
Međunarodni dan bijelih traka, koji podseća na ove događaje, održan je ove godine peti put po redu. Brojni pojedinci, pojedinke i organizacije iz Bosne i Hercegovine, bivše Jugoslavije i inostranstva prošetali su centralnom ulicom Prijedora u znak sećanja na 3.176 ubijenih Prijedorčanki i Prijedorčana, među kojima je i 102 dece. Dvadeset četiri godine nakon počinjenih zločina, situacija u Prijedoru je takva da je nemoguće izgraditi memorijal u znak sećanja na ubijene građanke i građane Prijedora, jer lokalne vlasti to ne dozvoljavaju.
Kao čin protesta zbog zabrane gradonačelnika da se obeleži stradanje 266 žena i devojčica, Emir Hodžić je 2012. godine stajao sam na glavnom trgu u Prijedoru s belom trakom oko ruke želeći da ukaže na diskriminaciju civilnih žrtava rata. Naredne godine grupa „Stop Genocide Denial“ pokreće obeležavanje Dana bijelih traka, a pridružuje se i inicijativa „Jer me se tiče“, koja okuplja mlade iz čitave BiH, u organizovanju javnog skupa u Prijedoru. Lokalne vlasti su je zabranile, međutim, aktivisti i aktivistkinje su uprkos zabrani realizovali događaj, što je presedan nakon kojeg nije izdata nijedna zabrana okupljanja, što se ranije redovno događalo, naročito kada su bili u pitanju događaji koje organizuju udruženja preživelih žrtava rata i porodice nastradalih. Ove godine, Dan bijelih traka bio je u znaku inicijative za podizanje spomenika ubijenoj deci Prijedora, čiji je jedan od pokretača Fikret Bačić, otac dvoje ubijene dece, a koja iz godine u godinu ne nailazi na odobravanje opštinskih vlasti.
Kakvi su međunacionalni odnosi, na koje se gradonačelnik Prijedora poziva, pokazuju statistički podaci prema kojima je prema popisu stanovništva iz 1991. u ovoj opštini živelo 43,85% Muslimana, 42,58% Srba, 5,61% Hrvata, 5,73% Jugoslovena i 2,51% onih koji su svrstani u „ostali i nepoznato“. Danas je Prijedor većinski srpski grad, a o tome svedoči i spomenička kultura izgrađena nakon rata, koja slavi odabrane heroje jedne etnije (na primer, u centru grada postoji bista Jovana Raškovića, za koga se često navodi da je bio mentor Radovana Karadžića), dok o nesrpskim žrtvama rata iz perioda 1992‒1995. nema ni pomena. Od pomenuta tri nekadašnja logora, sve tri lokacije neometano funkcionišu: u Trnopolju je osnovna škola, dok su Keraterm i Omarska nakon rata privatizovani i danas predstavljaju mesta sticanja profita privatnih kompanija, a samo je Keraterm obeležen skromnom tablom koja govori šta se na toj lokaciji događalo 1992. U Trnopolju je negiranje događaja iz rata otišlo korak dalje, pa je tako na mestu nekadašnjeg logora za nesrpsko stanovništvo izgrađen spomenik poginulim borcima Republike Srpske.
No vratimo se opet ciničnoj izjavi gradonačelnika Prijedora i još jednom problematičnom momentu pozivanja na Mladena Stojanovića i tekovine naroodnoslobodilačke borbe iz Drugog svetskog rata. Narodni heroj Mladen Stojanović, lekar i član Komunističke partije Jugoslavije, priključio se radničkom pokretu pre rata, a tokom rata bio je vođa partizanskog pokreta na Kozari, sve do 1. aprila 1942, kada su ga ubili četnici nakon što je ranjen i zarobljen odbio da potpiše izjavu solidarnosti s četničkim pokretom. Pod vođstvom Mladena Stojanovića i Josipa Mažara Šoše, kozarski partizani oslobodili su Mrakovicu iz neprijateljskih ruku, što je bio prelomni momenat za rast kozarskog partizanskog odreda. Smatra se da je ovaj lekar, humanista i ustanički vođa zaslužan za širenje ideje bratstva Srba, Hrvata i Muslimana u ovim krajevima. Aktivisti i aktivistkinje inicijative „Jer me se tiče“ ističu da je bela traka ne samo simbol sećanja na progon, nego i znak trajne borbe protiv fašizma, diskriminacije na osnovu drugačijeg identiteta i poricanja zločina, dodajući na osnovu znanja o liku i delu Mladena Stojanovića da su sigurni da bi i on u znak solidarnosti i protesta nosio belu traku u Prijedoru, da je živ.
Revizionistički pokušaji svrstavanja Mladena Stojanovića u jednu etniju i relativizacija njegovog učešća u borbi za jednakost svakako nije jedini revizionistički gest na ovom području, već ide podruku s prisvajanjem Kozare od strane aktuelnih vlasti, pa tako danas kad se vozite tim krajem u daljini se na vrhu Kozare vijori zastava Republike Srpske, vidljiva kilometrima unaokolo, a kada odete na samu Mrakovicu, pre nego što se popnete uzbrdo do Spomenika revolucije, monumentalne skulpture umetnika Dušana Džamonje iz 1972, prvo što ugledate jeste novoizgrađeni monumentalni krst.
Takav revizionistički program ima i obeležavanje Dana borca na Kozari, koje organizuju vlasti Republike Srpske, a kojem je ove godine prisustvovao Aleksandar Vulin, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Srbije, izjaviviši tom prilikom, između ostalog, da Republika Srpska postoji da se jasenovačko zlo nikada ne bi ponovilo. Ova neracionalna izjava, koja nije utemeljana na stvarnoj situaciji i realnom vremenu, može se dodati u arhiv „užasa postmoderne“. Naime, Vulin se nije potrudio da objasni kako jedna nacionalistička politika može da spreči drugu nacionalističku politiku osim da se etnička čišćenja ponavljaju unedogled. Pored toga, očigledno je da se ne biraju ni sredstva, niti strategije u prolongiranju kontrarevolucionarnog nasilja započetog još pre raspada Jugoslavije, a koje je za posledicu imalo upravo etničko čišćenje i ustanovljavanje nacionalno deterministanih kapitalističkih država. Uostalom, samo prisustvo ministra Vulina i izbor govornika za program obeležavanja Dana borca na Kozari dovoljno govore o odnosu koji Republika Srbija i Republika Srpska već decenijama neguju na obostranu korist. Ipak, ovakva zloupotreba nekadašnjeg državnog praznika u SFRJ, poznatog i po nazivu „Praznik ustanka naroda Jugoslavije“ ne prolazi bez otpora, pa se tako drugu godinu zaredom okupljaju pojedinici i pojedinke, grupe i organizacije iz BiH i s prostora Jugoslavije i u znak protesta različitim akcijama opstruiraju zvanični program.
Aproprijacija Kozare, lika i dela Mladena Stojanovića, državnih praznika iz SFRJ i nasleđa onoga što su SUBNOR u SRFJ predstavljali samo je mali segment velike revizionističke priče koja se događa na svim prostorima bivše Jugoslavije, i to sa priličnim uspehom. Dodavanje religijskih simbola ili uništavanje i zapuštanje spomenika posvećenih revoluciji, Narodnooslobodilačkoj borbi i njenim borcima i herojima redovna je pojava koja prati kriminalizovanje i negiranje tog nasleđa. U svim zemljama bivše Jugoslavije na snazi je izjednačavanje fašizma i komunizma, s dominantnim narativom o „dva totalitarizma“, koji u suštini ima za cilj utemeljivanje liberalizma kao jedine prihvatljive opcije kojoj naprosto nema alternative.
Ono što u toj priči ne štima jeste činjenica da je transformacija iz socijalizma u kapitalizam i privatizacija društvene svojine sprovedena upravo ratom, nasiljem i pljačkom. Pritom, projekat suočavanja s prošlošću potpuno je propao, a razloge za to, između ostalog, treba tražiti u činjenici da je zasnovan na identitarnim politikama, pa se tako sukob vrlo često objašnjava urođenom mržnjom različitih nacija, dok se ekonomski razlozi zanemaruju. Shodno tome, i proces „pomirenja“ teče u identitetskom ključu, pa se tako u skladu s normama političke korektnosti podrazumeva da svako treba da prihvati identitet koji mu pripada po etničkom i patrijahalnom obrascu, da prihvati kolektivnu krivicu i „počisti svoje dvorište“ kako bi dalje mogao da teče „suživot“ tako podeljenih građana i građanki. Osim što ovakav pristup podrazumeva da je rat uspeo i da su postignuti svi njegovi ciljevi ‒ a to su neoliberalne kapitalističke nacionalno determinisane države ‒ i da se to prihvata kao neupitna stvar, ovime se samo nastavljaju te iste politike koje su do rata i dovele i održava se stanje statusa quo, koje pak pogoduje trenutnoj naizgled bezizlaznoj i beznadežnoj ekonomskoj situaciji.
Jedan od načina suprotstavljanja ovakvom defetizmu bio bi da umesto da svako od nas prihvati nekakvu „svoju“ odgovornost za nešto što je počinjeno u „naše“ ime (što je pak vrlo apstraktno definisanje stvari, jer pitanje je ko smo to „mi“, ko ste „vi“, a ko su „oni“), neophodan je izlazak iz nacionalnih i identitarnih diskursa i sagledavanje rata kroz klasnu perspektivu, jer je činjenica da je najveće žrtve u ovom ratu podnela zapravo radnička klasa. U suprotnom ćemo se vrteti u krug u pasiviziranoj priči koja se svodi na etničke žrtve i počinioce, a kojoj nedostaje šira slika uzroka i posledica rata i raspada Jugoslavije i koja, kako situacija na terenu pokazuje, nema nikakav politički potencijal za bilo kakav progres ili emancipaciju, već suprotno, ono što se događa jeste normalizacija, odnosno neutralizacija čitave priče, koja se pak uklapa u stereotipne (i pre svega netačne) predstave o nekakvim primitivnim Balkancima.
Iz tog razloga, borba za nasleđe Narodnooslobodilačke borbe iz Drugog svetskog rata neodvojiva je od borbe za sećanje na ljude koji su stradali u kontrarevolucionarnom ratu devedesetih godina. U oba slučaja, u pitanju je borba protiv politika u kojima se po prioritetu profit postavlja ispred života ljudi, dakle borba za socijalnu pravdu, jednakost i solidarnost i to su pitanja koja se ne tiču samo žrtava rata i porodica stradalih, već svih nas sa prostora Jugoslavije, bez obzira da li smo direktno učestvovali u ratu ili ne, jer radi se o dugom istorijskom procesu, koji ima svoje lokalne specifičnosti, ali koji je u svojoj suštini internacionalan. Uostalom, o tome svedoči i trenutni rat na Bliskom istoku i aktuelna tzv. migrantska kriza ‒ sa svakim danom postaje sve jasnije da je internacionalizacija solidarnosti i jednakosti jedini mogući izlaz i preduslov borbe protiv sprege fašizma i krupnog kapitala. Sve ostalo je skretanje pogleda i menjanje teme.
