Kultura na ivici

rakovica
foto: facebook / Kulturni centar Rakovica

Kulturni centri pet beogradskih opština, decenijama značajni za svoje lokalne zajednice, biće skinuti u potpunosti sa budžeta grada Beograda do 2017. S obzirom na aktuelnu politiku mera štednje, pritisak neoliberalne kulturne politike u smeru sve veće komodifikacije i komercijalizacije sektora kulture, te sveprisutnog mita o mogućnosti samoodrživosti javnih ustanova, može se zaključiti da će mesto kulture u proizvodnji društvenosti kao i njen politički potencijal biti sve ugroženiji.

Grad Beograd je početkom ove godine doneo odluku da prekine finansiranje pet opštinskih ustanova kulture. Kulturni centri u opštinama Rakovica, Lazarevac, Sopot, Mladenovac i Grocka će postepeno dobijati sve manje novca iz gradskog budžeta kako bi 2017. godine u potpunosti bili skinuti sa budžeta grada i dati na upravljanje i finansiranje opštinama. Budžetska sredstva koja su ove ustanove dobijale od grada u većini slučajeva pokrivaju preko 60, 70%, a u nekim slučajevima čak i 90% prihoda. Sa druge strane, opštine izdvajaju između 0,5 i 2% svog ukupnog budžeta za potrebe kulture, što su veoma mala novčana sredstva za ukupne potrebe kulturne produkcije. Kada ustanove budu u potpunosti prebačene na budžete opština, taj procenat koji se odvaja za kulturu moraće da se poveća ili će ustanove morati da porade na svojoj samoodrživosti.

Model samoodrživosti, koji se nameće pomenutim javnim ustanovama, podrazumeva sistem koji bi trebao efikasno da funkcioniše bez dodatnih ulaganja koja dolaze spolja, jer koristi sopstvene resurse kada počne s radom. To ujedno znači da ti resursi moraju donositi i profit dovoljan za održavanje institucije, za zaposlene, produkciju i infrastrukturu.

Iako govorimo o kulturnim centrima u rubnim gradskim opštinama, primer jedne ustanove kulture iz centralne opštine nam može pokazati mogućnosti daljeg razvoja situacije.

Opština Zvezdara je tokom 2005. godine od grada preuzela osnivačka prava a samim tim i obaveze nad Ustanovom kulture „Vuk Karadžić“. Osnivačka prava su tada preuzeta kako bi se ustanova spasla od likvidacije. Međutim, do 2015. godine ova ustanova je zapala u velike dugove pošto opština nije izdvajala dovoljno novca da finansira projekte, pa čak ni da redovno isplaćuje zaposlene, iako je to bila njena zakonska obaveza. Ustanova se dugo borila da opstane, pored toga što su sale izdavane, orgainizovane su razne akcije pomoći „Vuku“, poput one u kojoj su beogradska pozorišta volonterski gostovala svako veče a prihod od karata je korišćen za pokrivanje tekućih troškova prostora. Dakle ustanova sa dobrom lokacijom, renovirana relativno skoro nije uspela da opstane bez opštinskog budžeta i morala je da sprovodi akcije kako bi se spasla, a na kraju ni to nije mnogo doprinelo. Ponovo se došlo do likvidacije i UK Vuk je trebalo da bude zatvorena.

Međutim, priči tu nije kraj. Grad je ponovo preuzeo od opštine osnivačka prava i obaveze i UK Vuk nastavlja da živi u centru grada, kao nova firma pod istim imenom. Naravno, sa novom firmom idu i novi zaposleni, dok je prethodnim ljudima koji su godinama, kao stalno zaposleni, radili u toj ustanovi obećano da će im plate koje su kasnile i po godinu dana, naknadno biti ispaćene.

Ovaj primer nam omogućava da dobijemo uvid u to šta bi se moglo desiti centrima za kulturu iz rubnih opština koji su krenuli kroz sličan proces kao UK Vuk. Dakle, vidimo jedan razvojni put koji podrazumeva finansiranje iz budžeta opština i podrazumeva tiho guranje na tržište i potenciranje samoodrživosti, uz autsoursing i privatno-javna partnerstva, zatim zapadanje u dugove i na kraju likvidacija ili stečaj. Kada se to desi, kada dođu u istu situaciju u kojoj je bila UK Vuk ili goru, da li će ih grad uzeti ponovo? Naravno da neće. Ni jedna od ovih ustanova se ne nalazi u Bulevaru kralja Aleksandra, jednom od centralnih beogradskih bulevara, što bitno umanjuje njihov komercijalni značaj i mogućnost da budu prepoznate kao prostori za reprezentaciju gradske kulture.

Kako bi ustanove iz prigradskih opština preživele ostaje im nada u model samoodrživosti. No, kako bi se i pokušalo sa razvijanjem održivosti samoodrživosti potrebna su sredstva za ulaganja u infrastrukturu, za procese i programe edukacije zaposlenih, za razvijanje strategija i planova i tome slično. Na kraju procesa kada ustanova postane sposobna za samoodrživost, bio bi učinjen i poslednji korak, a to je potpuno prepuštanje tržištu.

Ako uzmemo u obzir da su procentualna izdvajanja za kulturu mala, kao i da vrlo retko podrazumevaju ulaganje u infrastrukturne kapacitete, i na sve to dodamo politiku mera štednje koja traje već nekoliko godina, možemo pretpostaviti da novca za pomenute investicije neće biti. To znači da bi u njihovom slučaju, prelazak na model samoodrživosti značio preskakanje svih pomenutih etapa u procesu prelaska javno subvencionisanih institucija kulture na isključivo tržišno poslovanje, osim poslednjeg – skidanja sa budžeta.

Međutim, zašto je neophodno da ove ustanove budu javno finansirane? Kulturni centri iz rubnih gradskih opština, uprkos problemima sa kojima se suočavaju i brojne druge javne ustanove, i dalje vrše vrlo značajnu funkciju edukacije i socijalizacije lokalnog stanovništva, pogotovo ako imamo u vidu da stanovnici tih opština imaju sužen izbor kulturnih institucija koje mogu posetiti. U velikim beogradskim pozorištima i kulturnim centrima se jako teško dolazi do prostora za produkciju i mogućnosti za saradnju, pa se obično sadržaji različitih pozorišnih, muzičkih, likovnih i ostalih umetnosti, ne samo onih amaterskih već i profesionalih, produkuju i izvode u lokalnim centrima za kulturu, a neretko je u pitanju i saradnja između lokalne obrazovne i kulturne ustanove.

U toku osnovne i srednje škole, momenat učešća u različitim kulturno-obrazovnim sekcijama je od neprocenjivog značaja, na primer, kada se radi o procesu pravljenja predstave u kojoj se đaci upoznaju sa građom koju predstava obrađuje, načinom rada, edukativnim procesima za koje se najčešće nema prostora a ni vremena u okviru obaveznog školskog obrazovanja, zatim se razvija međuodnos između samih đaka, kao i odnos sa profesorom ili pozorišnim radnicima. Ovakav pristup socijalizacije lokalnog stanovništva, značajan je jer ih uvodi u proces rada i produkcije profesionalne predstave, izložbe ili određene kulturne manifestacije. Tu je često i finaliziranje projekata, kada đaci predstavljaju sve ono što su uradili i naučili u javnosti, obično lokalnom stanovništvu, te se tako i posredno vrši socijalizirajuća uloga ustanove. Svaki deo ovog procesa utiče na proizvodnju društvenosti, razvijanje kulturnih potreba i njihovu opštu i aktivnu dostupnost.

Mogućnost javnih i svima dostupnih kulturno-umetničkih aktivnosti i programa u određenoj lokalnoj zajednici, odnos prema obrazovanju i način proizvodnje društvenosti su pitanja koja ne bi trebalo da gube na aktuelnosti. Angažovanje i opšta mogućnost mladih, kao i odraslih u lokalnoj sredini da naprave (amatersku) predstavu, izložbu, muzički bend ili neki drugi kulturni događaj veoma doprinosi razvoju, integraciji i socijalizaciji samih učesnika u procesu, kao i podizanju opšte kulturne edukovanosti lokalne zajednice.

Na kraju se sve svodi na pitanje kakvu kulturnu politiku vodimo a kakvu želimo? Kulturna politika koja se sprovodi zadnjih petnaest godina, podržavanjem i/ili iniciranjem procesa komercijalizacije i privatizacije postaje sve više elitistička, odnosno uključuje jako mali broj građana. Budžet za kulturu je sa 2,26% koliko je bio 1997. godine spao na 0,62% 2013. godine što je ujedno i najniži budžet za kulturu do sada, ta smanjena sredstva onemogućavaju kulturu da dođe do velikog broja ljudi.

Neophodno je voditi kulturnu politiku koja će više sredstava ulagati u izgradnju ili održavanje već postojeće javne infrastrukture, raditi na decentralizaciji proizvodnje sadržaja i omogućiti svima da imaju pristup kulturnim sadržajima u svojoj lokalnoj zajednici. U suprotnom, sudbina decenijama značajnih kulturnih centara biće slična svim onim javnim preduzećima koji su već rasprodati ili će tek biti; biće prodati na javnom tenderu, odnosno privatizovani. Na svu sreću, dotle još nismo došli. Bar za sada. Zahvaljujući, pre svega, naporima radnika i radnica u tim ustanovama, u kojima programa i novih produkcija još uvek ima, uprkos svim navedenim problemima. Ali 2017. nije daleko, a svake godine budžet za kulturu sve više opada, kao i moć kulturnih stvaraoca da održavaju samoodrživost institucija.

Prethodni članak

Brojke i osećaji: nevolje s MMF-om

Kineske investicije na Balkanu

Sledeći članak