Juče je u Institutu Servantes u Beogradu otvorena izložba pod nazivom „Antifašistički školski priručnik“, koja je posvećena zajedničkom umetničkom i emancipatorskom radu grafičara Maurisija Amstera i fotografa Valtera Rojtera, tokom Španskog građanskog rata (1936-1939).
Radilo se o ideji Druge republike da se napravi priručnik uz pomoć kojeg bi opismenjavali nepismene republikanske vojnike. Kao sredstvo, priručnik je bio namenjen učenju čitanja i aritmetike kroz formu fotomontaže, koristeći se grafičkim i fotografskim elementima.
Nacrt prvog izdanja Priručnika, objavljenog u tiražu od 25.000 primeraka, izradio je Maurisio Amster (1907–1980) koristeći fotografije Hosea Vala del Omara i Hosea Kalandina. Drugo izdanje, čiji je tiraž iznosio 100.000 primeraka, sadržalo je vežbanku i aritmetički priručnik koje je takođe sačinio Amster. S prijateljem Valterom Rojterom (1906–2005) napravio je nove, upotpunjene fotomontaže i promenio tip slova.
Maurisio Amster ubrajao se među najistaknutije grafičke dizajnere u Španiji tokom tridesetih godina 20. veka, dok Valter Rojter spada među ključne fotografe Španskog građanskog rata čiji je rad ostao nepoznat nakon 1939. godine.
Kustosi ove izložbe Mišel Lefevr, Huan Manuel Bonet i Aku Estebarans predstavili su ovaj Priručnik, kao i mnoštvo pratećih materijala u galeriji Instituta Servantes.
Govoreći o njegovoj istorijskoj ulozi ali i o važnosti za savremenu umetnost i društvo generalno, oni su naglasili važnost društveno-angažovane umetnosti:
„Važno je priznati rad ove dvojice izuzetno talentovanih umetnika, stranaca koji su izbegli u Španiju, a potom i odlučili da se priključe građanskom ratu i da se bore na strani republikanaca, ali ne oružjem, već olovkom, bojama, fotografijom“, izjavio je Mišel Lefevr.
U razgovoru je bilo reči i o aktivnostima Valtera Rojtera, kao i njegove uloge u Španskom građanskom ratu, koje su dugo vremena bile nepoznate u Španiji. Tek početkom dvehiljaditih, slučajno su otkrivene kutije sa hiljadama njegovih negativa.
„Iako je najveći deo njegovog rada uništen tokom ratova u Evropi, zahvaljujući ovom otkriću tek sada shvatamo kakav je njegov doprinos priručniku“, rekao je Aku Estebarans. „Nakon obrade tog materijala i njegove katalogizacije, danas možemo da tvrdimo da je Rojter bio jedan od najznačajnijih fotografa Španskog građanskog rata.“
Njegov kolega Huan Manuel Bonet govorio je o životu Maurisija Amstera, ističući njegov važan rad u Španiji, u umetničkom i političkom smislu.
„Međutim, on je znatno veća ličnost postao u Čileu, gde je izbegao nakon uspostavljanja diktature u Španiji. Danas ga tamo smatraju jednim od ključnih figura grafičkog dizajna, ilustracije i tipografije“, dodao je Bonet.
Na otvaranju je naglašeno da je „Beograd zasluženo prvi grad koji je ugostio ovu izložbu nakon Madrida“, imajući u vidu učešće jugoslovenskih dobrovoljaca u Španskom građanskom ratu i povezanost ove dve zemlje.
Prema podaci kojima raspolaže Udruženje Španski borci 1936-1939, skoro 1700 jugoslovenskih dobrovoljaca (Voluntarios de la Libertad) se borilo u Španiji braneći Republiku, uglavnom u jedinicama Internacionalnih brigada. Preko sedam stotina ih je zauvek ostalo u Španiji, iako tačan broj jugoslovenskih dobrovoljaca u Španskom građanskom ratu još nije utvrden. Kako se navodi, od oko 250 španskih boraca koji su učestvovali u NOB, preko polovina je poginula a svaki četvrti je proglašen za Narodnog heroja.
Izložba će biti otvorena do 24. oktobra, a publiku očekuje i bogat prateći sadržaj koji uključuje stručna vođenja, filmske cikluse i razgovore.
Detaljan program može se pogledati na zvaničnom sajtu Instituta Servantes.
V.K.
