Uprkos protivljenju lokalnog stanovništva i vlasti u Kosijeriću, uz blagoslov vlade cementara Titan prelazi na korišćenje komunalnog otpada kao pogonskog goriva, budući da je on gotovo besplatan. Cena tako povećanog profita privatne cementare plaća se urušavanjem kvaliteta vazduha te posledično i zdravlja lokalnog stanovništva.
Na zapadu Srbije u opštini Kosjerić odvija se borba ljudi protiv Titana. Nažalost, za razliku od one mitološke priče o borbi mladih bogova protiv moćnog i okrutnog titana Krona, ova je mnogo manje poznata široj javnosti.
U Kosjeriću su se obični ljudi organizovali i rešili da se suprotstave cementari Titan, koja želi da zarad profita, koji bi ostvarila spaljivanjem komunalnog otpada, pojede njihovo zdravlje i direktno ugrozi opstanak narednih generacija.
Loša komunikacija
Iz Beograda se do Kosjerića može stići samo vozom, koji saobraća retko, a zbog radova na pruzi sâmo putovanje je isprekidano prinudnim presedanjima iz voza u autobus i nazad. Deluje da je i komunikacija između republičke i lokalne vlasti isto tako isprekidana šumovima i radovima na putu.
Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture dostavilo je početkom oktobra zahtev opštini Kosjerić da odredi visinu komunalne takse za objekat skladištenja komunalnog otpada koji će se ložiti u cementari Titan. Međutim, lokalna vlast je još pre pet godina donela odluku kojom se „protivi, ne odobrava i suprostavlja se“ upotrebi komunalnog otpada za spaljivanje bilo gde na teritoriji opštine Kosjerić. Ovi šumovi u komunikaciji dešavaju se još od ranih dvehiljaditih i memoranduma o razumevanju, koji je tadašnji ministar ekologije Oliver Dulić potpisao sa sveže privatizovanim cementarama otvorivši mogućnost za spaljivanje komunalnog otpada. U cementarama u Beočinu i Velikom Popovcu već se spaljuje komunalni otpad, tako da je do pristizanja ovog rešenja cementara u Kosjeriću bila izuzetak. Odluka je podigla veliku prašinu i ponovo uzbudila lokalnu javnost.
Ta zabrinutost se javila još 2005. godine, kada je Titan počeo da koristi petrol-koks kao pogonsko gorivo. Sada pod izgovorom očuvanja životne sredine i smanjenja potrošnje fosilnih goriva žele da pređu na komunalni otpad. Cena petrol-koksa je povoljnija od cene uglja, dok je komunalni otpad gotovo besplatno gorivo, te je jasno da iza ove računice stoji profitni interes. U Kosjeriću postoji gasovod, ali vlasnicima cementare ne pada na pamet da koriste zemni gas kao pogonsko gorivo, iako je ekološki mnogo prihvatljiviji, sve dok on ne donosi uvećanje profita.
Privatizacija cementare u Kosjeriću često se navodi kao jedan od primera „uspešne“ privatizacije. Titan Cement Company iz Grčke kupila je 2002. godine ovo postrojenje za 35,5 miliona dolara, što se pokazalo kao dobra investicija, ali pitanje je za koga? Za preko četiri stotine radnika koji su u međuvremenu izgubili posao sigurno nije. Broj radnika je smanjen, sa 657 u trenutku privatizacije, na trenutnih 215 zaposlenih. Profit se jeste povećao, ali lokalna zajednica osetila je samo mrvice tog uvećanja profita. Osim toga, lokalno stanovništvo dobilo je i konstantnu brigu za kvalitet vazduha.
Čiji vazduh?
Cementara u Kosjeriću nalazi se na nekih 1000 metara vazdušnom linijom od centra naselja, dok su prvi stambeni objekti nalaze već na nekoliko stotina metara od postrojenja. Kako se naselje nalazi u dolini okruženo planinskim vencima, svi ispusti gasova iz cementare idu direktno na grad, koji se nalazi na putu dominantnih vetrova.
U godišnjem izveštaju o stanju kvaliteta vazduha u republici Srbiji, koji objavljuje Agencija za zaštitu životne sredine, nije moguće pronaći podatke za Kosjerić. Smederevo i Kosjerić su jedine dve opštine za koje nedostaju podaci. Nedostatak podataka za prethodni period može se pokazati kao koban, ukoliko dođe do spaljivanja komunalnog otpada a ne postoje merenja za raniji period kako bi se kvalitet vazduha uporedio. Iako najveći, Titan nije i jedini zagađivač u Kosjeriću. Uprkos većem broju zagađivača, opština nema nijednog ekološkog inspektora zaduženog za kontrolu zagađenja.
Predsednik opštine Kosjerić Žarko Đokić razgovarao je s nama o problematici spaljivanja komunalnog otpada. On podržava zahteve stanovnika, a razvoj opštine vidi suprotno trenutnim interesima velike lokalne kompanije.
Ovim rešenjem se potpuno zaobilaze svi prethodni dogovori i ugovori s Titanom, sve odluke Opštine Kosjerić, koja je u dva navrata za poslednjih šest godina donela skupštinsku odluku kojom se zabranjuje spaljivanje komunalnog otpada. Ma šta oni tvrdili ‒ a tvrde da recikliraju otpad, da je njihova tehnologija ekološka i savremena, da na ogromnim temperaturama u pećima dolazi do potpunog sagorevanja opasnih materija, da time štede zalihe fosilnih goriva itd. ‒ to naprosto nije tačno. Naša opština prvenstveno živi od poljoprivrede, imamo razvijen seoski i sportski turizam, imamo fabriku najzdravije vode u regionu…
U toku je izrada razvojnog plana Opštine, gde će se strateškim planiranjem podržavati prvenstveno razvoj poljoprivrede i turizma. Meni kao predsedniku opštine ništa ne može i ne sme biti preče od interesa stanovnika naše opštine, čije poverenje ne želim da izigram. Zato ću se do kraja boriti zajedno sa svojim sugrađanima i zahtevaću da nadležna ministarstva poštuju skupštinske odluke.
Trenutno Kosjerić mnogo više živi od malina nego od proizvodnje cementa. Poljoprivredna proizvodnja, a naročito malinarstvo, osnovna je delatnost najvećeg dela stanovništa. Malinjaci prekrivaju padine obližnjih brda i planina i prostiru se unedogled širom ovog kraja. Samo na koji kilometar od cementare nalaze se sportska igrališta koja u letnjem periodu privlače veliki broj profesionalnih i rekreativnih sportista. Podmlaci fudbalskih, odbojkaških, ali i ostali sportskih klubova često dolaze na pripreme u Kosjerić. U okolnim selima postoje desetine domaćinstava koja se bave eko turizmom.
Spaljivanje komunalnog otpada moglo bi znatno da naškodi ovim delatnostima, koje se uklapaju u opštinske razvojne planove. Ko bi želeo da se odmara, bavi se sportom ili jede hranu uzgajanu u blizini mesta gde se spaljuje komunalni otpad?
Željko Sredić, jedan od suvlasnika eko turističkog gazdinstva, izneo nam je svoje brige: „Ljudi kod nas dolaze zbog čistog vazduha, zdrave hrane i jedinstvene prirode, a spaljivanje otpada uništilo bi sve ove aspekte. Mi smo samo korisnici a ne vlasnici ove zemlje, i nemamo pravo da oduzmemo budućnost našoj deci“.
Cenu zagađenja vazduha već godinama plaćaju stanovnici, i to kroz bolnička lečenja pošto je stopa oboljenja respiratornih organa u Kosjeriću znatno veća od proseka na nivou Srbije. O tome svedoči dr Ilija Vukadinović, direktor Doma zdravlja u Kosjeriću:
Štetne materije oslobođene sagorevanjem otpada mogu da utiču na pojavu maligniteta, steriliteta kao i drugih poremećaja, a posebno su ugrožene bebe i mala deca. U procesu spaljivanja otpada nemoguće je neutralisati teške metale, dok još štetniji efekat imaju dioksini i furani koji mogu nastati tokom spaljivanja otpada. Oni nastaju kada temperatura u procesu spaljivanja padne ispod 700 stepeni, što se povremeno dešava u cementarama, koje za razliku od spalionica imaju varijacije u temperaturi. Dioksini i furani se dobro rastvaraju u mastima i u majčinom mleku, putem kojeg ulaze u organizam beba. Merenja koncentracija ovih opasnih supstanci vrlo je komplikovano i skupo, pa tako u Srbiji nema urađaja kojim bi se mogla uraditi pouzdana merenja.
Borba
Snaga lobija cementne industrije odoleva, ili bolje rečeno odlično sarađuje sa svakom republičkom vlašću. Od vlade Zorana Đinđića, koja je ekspresno privatizovala cementare, preko već čuvenog Memoranduma o razumevanju iz decembra 2008, koji je tadašnji ministar životne sredine Oliver Dulić sklopio sa udruženjem cementne industrije Srbije, i time otvorio vrata spaljivanju komunalnog otpada. Pa sve do nedavne promene zakona o upravljanju otpadom kako bi se omogućio i uvoz komunalnog otpada radi spaljivanja u cementarama. Odlična sinergija republičke vlasti sa Udruženjem cementara Srbije u potpunom je kontrastu sa stanjem na lokalu, gde se ljudi složno i nedvosmisleno protive spaljivanju komunalnog otpada.
Aktivisti lokalnog ekološkog pokreta do sada su skupili preko 4.000 potpisa za peticiju protiv spaljivanja komunalnog otpada. Marija Blagojević Gašević iz ovog pokreta, otkrila nam je buduće planove:
Spremni smo da se borimo na sve moguće načine, konsultovali smo se sa advokatom, prikupljamo dokumentaciju kao i potpise građana, a i ljudi su u krajnjem slučaju spremni da izađu na ulicu da zatraže svoja ustavom zagarantovna prava na čistu životnu sredinu. Planiramo da uspostavimo kontrolu zagađivanja na celoj teritoriji opštine, pošto sem cementare imamo i drugih zagađivača, a za to su nam potrebna dugoročna nezavisna merenja i podrška javnosti“.
U međuvremenu je za 14. novembar zakazana protestna šetnja pod parolom „Smeće se u Kosjeriću spaljivati neće“.
U cementari Titan nismo uspeli da dobijemo komentar o aktuelnoj situaciji, zaustavljeni smo već na kapiji. Zanimljivo bi bilo čuti njihov odgovor na pitanje žašto žele da implementiraju ovu tehnologiju u Srbiji, ukoliko znamo da je u njihovoj matičnoj zemlji (Grčka) ona zabranjena.
Borba bogova i Titana trajala je jedanaest godina, i na kraju se završila porazom titana koji su bili surovo kažnjeni. Ljudi iz Kosjerića ne žele surovo da kazne svog Titana. „Mi nismo protiv cementare kao takve, cementara je uvek bila važna za našu opštinu, ali se protivimo spaljivanju otpada i borićemo se da ga u Kosjeriću ne bude.“
