Levici je trebalo mnogo rada i vremena da nakon raspada SFRJ ponovo postane društveno i politički vidljiva. U toku formiranje nove leve partije bazirane na idejama demokratskog socijalizma.
Nakon kraha socijalizma u svetskim okvirima i raspada Jugoslavije, levica i to ne samo ona marksistička, bila je svesno medijski i politički nemilosrdno diskreditovana kako bi se napravilo mesta za tranziciju privreda bivših socijalističkih zemalja u bespuće uvek nepredvidivih tržišnih zakona. Neoliberalizam je proglasio pobedu i „konačno uništenje“ socijalizma.
Ovo uništenje bilo je tako potpuno, da je socijalizam istisnut iz upotrebe i kao leksička jedinica, a devedesetih godina XX veka svet je bio daleko i od same primisli da je kao društveno-ekonomski sistem on moguć i održiv. Trivijalizovanje, ismevanje, izrugivanje i omalovažavanje socijalističkih ideja bilo je u funkciji radikalnog preinačenja osnovnog društvenog/produkcionog odnosa ali i – kako će se docnije videti u svim bivšim socijalističkim zemljama – divlje i nekontrolisane privatizacije, deindustrijalizacije, a u slučaju SFR Jugoslavije, još i rata upravo zarad razaranja društvene svojine i njezine pljačke od strane nacionalističkih oligarhija, odnosno određenih pojedinaca u njima.1
Iz krize neoliberalnog kapitalizma koja se naslućivala već krajem devedesetih, da bi dramatično buknula 2008. godine, nastala je tzv. „nova levica“ kao autohtoni izraz nezadovoljstva građana. Ona nije bila rezultat nekakve unapred izgrađene ideološke matrice, niti je sledila teorijske postulate doktrinarnog maksizma ili francuskog strukturalizma ili bilo kog teorijskog pravca, već je nastala spontano, u praksi otpora građana prema državnim merama štednje i sve izraženijem problemu nezaposlenosti, opštem padu standarda i na toj osnovi sve veće pauperizacije, pa je stoga neretko nazivana građanskom levicom.
Bili su to novi socijalni pokreti kao što su Occupy , Indignados i drugi, kasnije će se pojaviti i leve parlamentarne stranke i koalicije poput Sirize u Grčkoj i Podemosa u Španiji, dok će u zemljama Latinske Amerike za Čavesovom socijalnom revolucijom u Venecueli, poći još neke zemlje poput npr. Bolivije i Brazila.2
A kako je stvar sa levicom stajala u Srbiji?
Pre desetak godina baš u vreme najžešće svetske ekonomske krize, na jednoj tribini u Novom Sadu posvećenoj pitanjima levice u Srbiji izneo sam mišljenje da u Srbiji levica kao organizovana snaga ne postoji, da postoje njezini nukleusi oličeni u raznim levičarskim grupama najrazličitijih ideoloških provinijencija i da one, kao i pojedinci u njima, tvrdnjom da su levičari, samo izražavaju svoj intelektualni stav.
Malobrojnost, nemogućnost ozbiljnijeg uticanja na društvena zbivanja, nepostojanje baze koja bi ih podržavala, međusobna nepoverenja i trvenja pa i antagonizmi koji su išli do isključivosti, odražavali su u to vreme opšte stanje kod srpskih levičara.3
Kao neko ko je čitavu mladost proveo u zemlji samoupravnog socijalizma i bio neposredni posmatrač, a u nekim slučajevima i akter političkih događaja naročito tokom sedamdesetih i osamdesetih godina XX veka, bilo mi je neshvatljivo da se levica kod nas mora graditi iznova kao da je nikada ranije nije bilo. Da li je moguće, pitao sam se tada, a i javno istupao sa tim pitanjem, da od skoro poluvekovnog društveno-ekonomskog uređenja jugoslovenskog društva, građenog na osnovama naučnog socijalizma Karla Marksa shvaćenog kao otvorenog i razvojnog filozofskog sistema, obogaćenog samoupravnom praksom kao otelotvorenja poznate krilatice „fabrike radnicima“ – nije ostalo nikakvo nasleđe koje bi bilo temelj na kojem bi se jugoslovenska (i srpska) levica izgradila brže i bezbolnije nego u drugim bivšim socijalističkim zemljama?
Jer ako su SSSR i zemlje realnog socijalizma4 sa svojim staljinističkim shvatanjem krutog državnog upravljanja ljudima i zabranama raznih vrsta5, svoje narode odbili od „komunizma kao totalitarističkog sistema“, Jugoslavija je naročito nakon 1965. godine gradila demokratski socijalizam oličen u društvenom i radničkom samoupravljanju. To je podrazumevalo i mnoge slobode za građane od slobodnog putovanja po svetu do recepcije brojnih kulturnih uticaja sa Zapada.
Takođe, postoji opsežna literatura o samoupravnom modelu socijalizma i to ne samo ona „režimska“ već i ona koja se protivila svakom obliku dogmatizacije živućeg marksizma zagovarajući tzv. humanistički marksizam, kao što je bila literatura praksisovaca uključiv i čuveni časopis Praxis. Zar je potrebno posebno isticati npr. značaj koji je imala Korčulanska ljetna škola koju su posećivali Herbert Markuze, Erih From, Agnesa Heler i Ernst Bloh, i koja je, uz Institut za socijalna istraživanja u Frankfurtu odnosno tzv. Frankfurtsku školu, bila najistaknutiji centar kritičkog i nedogmatskog marksizma u Evropi?
Kada se gore rečeno ima u vidu, kako je moguće, pitao sam se pre desetak godina, da levica i u teorijskom i praktičnom smislu mora da počne „iz početka“? To pitanje ostaje i danas moja najveća primedba našoj mladoj levoj teorijskoj misli.
Ipak, tokom poslednjih desetak godina, levica u Srbiji je sazrevala u praksi, iako još nije postala ozbiljan politički i društveni faktor. Uprkos različitim viđenjima o tome šta su ciljevi i zadaci levice, i uz neretko sporenje da li treba i mora da postoji jasan ideološki okvir u kojima se neka levičarska organizacija kreće i deluje (izrazito antikapitalistički nastrojena ili ne), bilo je belodano da je međusobna saradnja neophodna ako se istinski težilo za društvenim promenama i za izgradnju socijalno pravednijeg društva.
Treba istaći kao pohvalnu činjenicu da se u većini tih srpskih levičarskih nukleusa ipak uvidelo da se oni moraju osloboditi shvatanja koja se baziraju na isključivosti i priznanju samo sopstvenog programa kao jedinospasavajućeg. Tako je nastao Levi samit Srbije kao labav savez većine (dakle ne i svih!) dotad postojećih levičarskih grupa sa nekoliko ključnih zajedničkih programskih ideja i ciljeva, pri čemu je svaka od grupa zadržala svoju ideološku i političku autonomiju. Bio je to prvi znak, da dečje bolesti mladih srpskih levičara lagano prolaze, znak postupnog sazrevanja i puta ka institucionalizaciji levice kao prvom koraku ka uključivanju u društvenu stvarnost i ozbiljnijem pristupu rešavanju društvenih problema.
Nakon nekoliko godina delovanja kao puki, „konfederalni“ savez levičara, Levi samit je tokom 2018. godine transformisan u jedinstvenu političku organizaciju sa individualnim članstvom, da bi zatim usvojio programski dokument (Manifest) i Statut.
Socijaldemokratska unija (SDU) nekadašnja antiratna ali građanska stranka, potpuno je ideološki preoblikovana i već nekoliko godina stoji na izrazitim levim pozicjama. Njeni aktivisti su pokazali zavidan društveni angažman kroz neformalnu grupu Krov nad glavom, koja se žestoko bori da se izmeni zakon koji omogućuje deložaciju dužnika čak i za relativno male iznose duga i zalaže za to da nijedan građanin ne sme ostati bez krova nad glavom.
Isto tako primetan je ozbiljan angažman mnogih drugih levih grupa i organizacija (Levi samit, Marks 21, DIEM 25 i dr.) u borbi za očuvanje prirodne sredine, vode, vazduha i za prestanak rasprodaje odnosno privatizacije prirodnih resursa. Podržavani su radnički protesti i štrajkovi, iskazivana solidarnost sa svim ugroženim manjinskim i ranjivim grupama, sa odrastanjem levih grupa i teorijski rad se razvijao.
Danas, krajem 2019. godine, srpski levičari formiraju potpuno novu, autentičnu levičarsku političku stranku koja će promovisati ideje demokratskiog socijalizma. Politička partija koja će možda i poneti upravo takvo ime, jeste nešto što je nedostajalo srpskoj levici ne samo zarad vidljivosti u javnom i političkom životu, već i da bi definitivno kročila na političku scenu Srbije. U ovom trenutku, po mom dubokom uverenju, nevažno je hoće li buduća stranka učestvovati na parlamentrnim izborima već u proleće 2020. godine. Mnogo je važnije da se na racionalan način iskoristi vreme za izgradnju partijske infrastrukture i osposobe kadrovi za buduće izazove kojih u zemlji Srbiji neće nedostajati kako u bliskoj tako i u daljoj budućnosti.
- O pravim uzrocima ratova devedesetih koji su razorili socijalističku samoupravnu Jugoslaviju, tek treba da usledi ozbiljna kritička analiza s levih pozicija. SPS i JUL ne samo da nisu bile levičarske stranke već su u značajnoj meri poput krajne desnice, doprinele otpočinjanju i razbuktavanju rata i propasti socijalističke Jugoslavije. Baš kao što danas Dačićev SPS, Vulinov Pokret socijalista i SDPS Rasima Ljajića pripadaju desnoj političkoj opciji jer sedeći u Vučićevoj vladi sprovode klasičnu neoliberalnu politiku.
- Nažalost, Brazil je prošlogodišnjim dolaskom na vlast krajnjeg desničara Žaira Bolsonara zapao u skoro klasičnu fašističku diktaturu.
- Videti Mlada levica u Srbiji danas, tribina, Republika, 1-30-april.2013., god. XXV, br. 546-547 s. 24-26,.
- Po Brežnjevljevoj doktrini SSSR i zemlje istočnog lagera su bile „zemlje realnog socijalizma“, dok su Titovu Jugoslaviju smatrali poluburžoaskom zemljom. Sedamdesetih godina kao student često sam putovao po Istočnoj Evropi i od državnih organa tamošnjih zemalja (,od prijave policiji, preko posebnog carinskog pregleda pa do menjanja novca u bankama i sl) imao sam administrativni treman „zapadnog putnika“, naime, ono što je važilo za građane sa Zapada, važilo je i za nas Jugoslovene.
- Poput zabrane čitanja strane štampe i ometanja zapadnih TV stanica, ili dozvoljavanja putovanja svojim građanima na Zapad tek svake treće godine i to samo uz posebne dozvole (u SSSR-u je, na primer, važila zabrana slobodnog putovanjane ne samo stranih nego i sovjetskih građana iz grada u grad bez posebne objave koju je selektivno izdavala policija) pa do onih danas skoro bizarnih kao što je obavezna prijava svake pisaće mašine radi registrovanja u policiji.
